YUHANNA KRİSOSTOMOS (344-407)

Üç Kapadokyalı büyüklerden sonra Doğu iki çok güçlü ancak çok değişik kişiliğin uğraşılarına da tanık olur: Altınağızlı (Krisostomos) Yuhanna ve İskenderiyeli Cirillus. İkisi de, IV. ve V. yüzyıl arası, Hıristiyan tarihinin belirleyici olaylarına katılırlar.
Olağünüstü söylev yeteneği, yapıtları ve konuşmaları ile antik Yunan edebiyatının son başyapıtlarını veren, bu yüzden de “Altın ağız” anlamına gelen “Krisostomos” adı ile anılan Yuhanna, İmparatorluğun, Roma ve İskenderiye’den sonra, üçüncü büyük kenti, metropolü olan Antakya’da varlıklı bir Hıristiyan ailesinden doğdu. Kısa fakat yoğun bir keşişlik deneyinden sonra Antakya’da rahiplik yaptı (386-397) ve episkopos Flavianus’ tarafından vaiz görevine atandı. Vaaz verme, o dönemlerde, normal olarak episkopos’a ait bir görev olduğu düşünülürse durum tümden olağanüstü idi (antik çağda benzer bir ayrıcalık sadece Origenes ve Augustinus gibi yüce kişilere tanınmıştı!).

Kutsal Kitap’la ilgin derin düşüncelerle bezeli ve Yuhanna’nın gençliğinde ünlü öğretmen Libanius’un okulundan edindiği, klasik kültürün etkisinden bir hayli uzak vaazleri onu, dolaysız olarak, halkla karşı karşıya getirdi. Yuhanna halkı günlük yaşamın çok sayıdaki ayartmalarından, sirk oyunlarından ve putperest gösterilerden, lüksten ve sapkınlıktan uzaklaştırarak Hıristiyanca yaşamaya teşvik ediyordu. Kentin kaderi konusunda son derece dramatik bir anda, bir ayaklanma esnasında İmparatorluk ailesinin heykelleri halk tarafından yıkılınca ve İmparatorun, Antakya halkına yönelik bir misillemesinden korkulduğunda Yuhanna, ünlü heykeller hakkında vaazı ile, kent halkını destekleyip yüreklendiriyordu.

Vaiz Yuhanna’nın şöhreti, bu ara, öylesine yayılır ki – bir aldatmaca ile – İstanbul’a (Constantinopolis’e) getirilir ve bir zamanlar Nazianzlı Gregorius’un bulunduğu Episkoposluk görevine atanır. Nedir ki onu o göreve getiren için Yuhanna, çok çabuk, yakıcı bir hayal kırıklığı olur; sert ve uzlaşmaz huyunu, Rahiplik Hakkında adlı ikili konuşmasında da açıkladığı, rahiplik görevi konusundaki yüce görünüşü Kilise reformu ile ilgili girişimlerini, lükse ve doyumsuz iktidar hırsına karşı ateşli ve çileci saldırılarını hazmedemeyen bir kısım Kilise (Episkopos ve rahip) ve saray mensupları, özellikle başvezir hadım Eutropius ile İmparatoriçe Teodosia ile çatışmasına neden oldular. İstanbul (Constantinopolis) gibi yüzeysel olarak Hıristiyanlaşmış olan bir başkentte bu türden konuşmalar temellendirilmiş ahlaksızlığa açık bir meydan okuma sayılabilirlerdi.
Kendini beğenmişliğin boşluğu Antakya’daki mutlu yılların aksine İstanbul’daki Episkoposluk yılları (397-404) Yuhanna için uzun bir azap oldular. Kiliselerden sığınma hakkını geri almak isteyen Eutropius gözden düşüp korunmak için Episkopos’a sığındığında Yuhanna güzel bir intikam aldı. Nefis bir vaazda insan kaderinin nasıl değişebileceğini, zavallı Eutropius’un kişiliği ile örneklendirerek, İstanbul halkını Kutsal Kitap’taki çok bilinen “Kendini beğenmişliğin boşluğu” sözüne başvurarak eğitti.

Keşişlik yılları ve Kutsal Kitap’a dayalı vaazları ile olgunlaşan bu derin inanç sayesinde Yuhanna başına gelmek üzere olan belalara karşı koyma gücünü buldu. Kırılan, fakat bükülmeyen insanlardan biri olan Yuhanna’nın kaderi belirlenmişti.
Doğu’nun en itibarlı ve siyasal olarak en önemli Episkoposluk koltuğunun bir Antakyalı tarafından işgal edilmesinden hiç hoşlanmayan İskenderiye Episkoposu Teofilos, Yuhanna’yı görevinden alıp sürgüne gönderen “Meşe Sinodu”nun öncülüğünü yaptı. Teofilus İmparatoriçe’nin, Mısır Episkoposlarının ve Yuhanna’nın yıkımını arzulayan diğer kişilerin desteğinden yararlanıyordu. Yuhanna ise, halkın zorlu isteği sayesinde, görevine döndü, fakat kısa süre sonra Ermenistan dağlarına doğru sürgün yolunu tuttu. Üç yıl sonra ise kötü yaşam koşulları ve çektiği eziyetler sonucunda öldü. Acı kaderi, ölümünden sonra, kutlamaya ve yüceleşmeğe yer verdi. Son anlarında bile birçok yüreklendirici ve tinsel açıdan, yönlendirici mektubu yazma gücünü buldu.